De karakteristieke Inktpot, het grootste bakstenen gebouw van Nederland met zijn indrukwekkende 22 miljoen gemetselde stenen, vormt het decor van een gesprek over een bijzondere innovatie. Gelegen aan het Utrechtse Moreelsepark, naast station Utrecht Centraal, doet dit rijksmonument dienst als hoofdkantoor van ProRail. Opvallend detail: een 12 meter brede vliegende schotel, ontworpen door kunstenaar Marc Ruygrok, siert nog steeds het dak als overblijfsel van de kunstmanifestatie Panorama 2000.

Binnen, in een van de vergaderzalen, schuiven vier betrokkenen aan tafel: systeemspecialist Stijn Debets, bouwmanager Wouter de Groot en technisch projectleider Robert Roosemalen van ProRail en projectleider Lennard Avery van K_Dekker bouw & infra. Ze bespreken een ontwikkeling die stilaan revolutionair te noemen valt binnen de spoorbouw: modulaire onderstations langs het spoor.

Wouter de Groot opent het gesprek: “Het project wordt in de ontwerp- en voorbereidingsfase begeleid door een technisch projectleider, maar zodra we de uitvoering ingaan, komt bouwmanagement aan zet. Mijn taak is ervoor te zorgen dat alles volgens planning en specificaties verloopt.”

Stijn Debets vult aan vanuit zijn perspectief als systeemspecialist: “Mijn rol richt zich vooral op regelgeving, beleid en het initiëren van innovaties binnen ProRail. Dit modulaire concept is een essentiële stap naar standaardisatie en duurzaamheid. We bouwen iets voor de lange termijn, waarin flexibiliteit en toekomstbestendigheid centraal staan.”

Het modulaire systeem dat wordt ontwikkeld, bestaat uit prefab gebouwmodules die elders worden geproduceerd en voorgebouwd met installaties en vervolgens naar de uiteindelijke bouwlocatie worden getransporteerd en geassembleerd. “We hebben al enkele modules volledig voorgebouwd klaarstaan in Beverwijk,” vertelt Lennard Avery. “Deze modules zijn nagenoeg plug-and-play, getest en volledig klaar voor transport.”

De voordelen van standaardisatie

De voordelen van dit innovatieve systeem zijn duidelijk. “Door modulair te bouwen, verkorten we aanzienlijk de bouwtijd op locatie,” zegt Lennard. “Daarnaast biedt het systeem grote voordelen qua duurzaamheid. Alles is demontabel en herbruikbaar.”

Technisch projectleider Robert Roosemalen benadrukt het belang van doorlopende verbetering: “We werken continu aan het optimaliseren van het ontwerp. Recentelijk hebben we bijvoorbeeld aanpassingen doorgevoerd zoals betere kabelgeleidingen en efficiëntere module-indelingen. Dit doen we door praktijkervaringen direct mee te nemen in het ontwerp.”

Deze aanpak borduurt voort op de basis die in een eerdere editie van Bouwbericht al werd beschreven. Destijds zetten Robert Roosemalen en Jaap ter Voort van K_Dekker uiteen hoe modulair bouwen de weg vrijmaakt voor standaardisatie en duurzaamheid binnen ProRail. De nadruk lag toen op het initiële ontwerp en de ambitieuze doelstellingen voor hergebruik, recycling en circulair bouwen. De huidige voortgang toont aan hoe deze visie inmiddels steeds concreter wordt gerealiseerd.

Naar massaproductie van onderstations

De ambities reiken verder dan één of twee locaties. “Vanaf 2027 gaan we jaarlijks zestig tot tachtig modules produceren,” aldus Stijn. “Dit vergt een speciale productielijn vergelijkbaar met die van de automobielindustrie. Daarom bereiden we momenteel een Europese aanbesteding voor, waarmee we in 2026 willen starten.”

Bouwmanager De Groot voegt hieraan toe dat flexibiliteit essentieel blijft: “Elke locatie is uniek, maar door standaardisatie en modulariteit kunnen we snel inspelen op specifieke behoeften, zonder in te leveren op kwaliteit.”

Omgaan met praktische uitdagingen

Tijdens het gesprek komen ook praktische uitdagingen aan bod, zoals gemeentelijke vergunningsprocedures die soms onverwacht lang duren, en de continue behoefte aan flexibiliteit in het ontwerp. Gemeentes hebben soms bijvoorbeeld specifieke wensen over de architectuur, zoals een afwijkend dakontwerp, dat niet direct aansluit bij het gestandaardiseerde modulaire systeem. Dit soort situaties vraagt om creativiteit en diplomatie in het overleg met lokale overheden. Daarnaast speelt de keuze voor materialen een grote rol; duurzame oplossingen evolueren snel, waardoor het belangrijk blijft regelmatig het ontwerp tegen het licht te houden en verbeteringen te implementeren.

Een optimistische blik op de toekomst

Ondanks deze uitdagingen overheerst vooral optimisme onder de deelnemers. Stijn Debets vertelt trots: “We hebben nu iets ontwikkeld dat écht toekomstbestendig is en dat bovendien aansluit bij belangrijke duurzaamheidsdoelstellingen, zoals die van het klimaatakkoord van Parijs.”

Het enthousiasme is duidelijk voelbaar, niet alleen binnen ProRail zelf, maar ook vanuit de bredere sector. Netbeheerders, andere infrastructurele organisaties en lightrailmaatschappijen tonen inmiddels serieuze interesse in het concept en volgen de voortgang nauwlettend.

Met een scherp oog voor detail, duurzaamheid en gebruiksgemak manifesteert het modulaire onderstation zich nadrukkelijk als een toonbeeld van innovatie binnen de infrastructuursector. De flexibiliteit en de mogelijkheid om modules eenvoudig te vervangen of te upgraden biedt aanzienlijke voordelen voor onderhoud en levensduur. Bovendien benadrukken de deelnemers dat de productie van modules buiten de bouwlocatie leidt tot minder overlast naar de omgeving en een kortere bouwtijd, wat weer positief bijdraagt aan maatschappelijke acceptatie.

Waar vorig jaar vooral de theoretische mogelijkheden en de startfase van deze revolutionaire bouwmethode werden toegelicht, zien we een jaar later dat theorie en praktijk daadwerkelijk samenkomen. De schroefpalen worden in mei aangebracht, de modules gaan in juli naar de bouwplaats en in september operationeel. De gezamenlijke inspanningen en ambities laten zien dat modulair bouwen alles in zich heeft om de nieuwe standaard te worden voor technische gebouwen langs het spoor, en mogelijk zelfs daarbuiten.

Den Haag

In Den Haag Noord bouwt ProRail met K_Dekker aan een bijzonder project: het eerste onderstation van Nederland dat helemaal modulair en circulair is. Dit betekent dat het station uit losse onderdelen bestaat die hergebruikt kunnen worden, en dat het op een milieuvriendelijke manier wordt gebouwd. Samen met K_Dekker laat ProRail zien hoe je op een slimme en duurzame manier stations kunt maken.

De overheid wil dat onze economie – bouw, bedrijven en organisaties – in 2030 voor vijftig procent circulair is. In 2050 moet dit honderd procent zijn. Deze ambities hebben een grote impact op ProRail en haar leveranciers zoals K_Dekker. Nieuwe technieken en aanpakken zorgen ervoor dat die transitie naar circulariteit slaagt. Dat is nog niet zo makkelijk in een van eisen en procedures omgeven werkveld. K_Dekker bouw & infra b.v. uit Warmenhuizen ontwerpt inmiddels dit modulaire- en biologisch vriendelijk onderstation. Een interessant pilot project.

Een onderstation is een soort meterkast naast het spoor die de bovenleidingen voedt. Via een onderstation en kabels wordt de stroom geleverd waardoor treinen kunnen rijden. Zo’n onderstation kan qua afmetingen een balzaal zijn of een klein hokje. De grootte is afhankelijk van het aantal spoorbanen. Door de technologische ontwikkelingen is er minder ruimte nodig en kan het onderstation anders worden ingericht. De behuizing en het fundament van zo’n onderstation bestaat in de huidige setting uit beton, staal en stenen. Vooral grijs dus. Prorail wil de nieuwe onderstations circulair en modulair maken. Dit is prikkelend innovatief omdat de bouw hiervan veel regels kent.

Plug and play

Inmiddels loopt de pilot modulair onderstation al een tijdje. Prorail voert dit uit in gezamenlijkheid met K_Dekker. Ze zijn daar erg blij met deze innovatieve opdracht. Projectleider Frank Blom: ‘De onderstations staan vol elektrische voorzieningen (EV) en ICT, daar zou je ons als bouwkundig aannemer minder snel verwachten. Maar omdat het een circulair en modulair ontwerp betreft zijn we bij uitstek geschikt voor deze opdracht. De gedachte achter het modulaire onderstation is een soort ‘plug and play’.’

Modules

Je kunt het modulaire station – dat bestaat uit meerdere modules – samenstellen tot een functioneel onderstation en overal neerzetten. Ook bij calamiteiten kunnen de modules in zijn geheel snel uitgewisseld worden als dat nodig is. De basis van zo’n onderstation bestaat uit een fundatie van palen die boven het maaiveld uitsteekt. Daardoor ontstaat er een ruimte op het maaiveld waar de modules op staan. De modules zelf bestaan uit een houten vloer en wanden die zijn ingedeeld in compartimenten voor de transformatoren, kasten, ICT-toepassingen en dergelijke. Daaromheen wordt een architectonische buitenschil geplaatst bestaande uit bio-composiet panelen. Achter deze buitenschil bevindt zich een ruimte die wordt voorzien van nestkasten en bijenhotels. De buitenschil kan worden aangepast aan zijn omgeving.

Remonteren

“De bouwstoffen worden niet gebracht naar een bouwstoffen mortuarium, maar ze worden ge-remonteerd”, citeert Blom de duurzame architect Thomas Rau. Het modulaire en circulaire aspect van deze wijze van bouwen maakt het mogelijk om (delen van) het onderstation einde levensduur losmaakbaar te maken. Door die losmaakbaarheid kunnen onderdelen straks weer terug naar een bouwstoffen depot. Daar worden de bouwstoffen weer gehergroepeerd tot nieuwe bouwstoffen. Dit is nog geen praktijk, wel de sterke wens.

Intensieve samenwerking

Om het modulaire onderstation te realiseren werkt ProRail en K_Dekker met een heel team van verschillende specialisten van o.a. Movares. Dit is belangrijk voor het slagen van dit eerste ontwerp. De ontwerpvoorschriften (OVS-en), eisen en de modulaire en circulaire ideeën worden in bouwteams met elkaar besproken en vervolgens virtueel in 3D uitgewerkt. Zo is goed vast te stellen waar eventuele raakvlakken en vraagstukken zitten. Dat moet goed beschouwd en besproken worden, want enkele OVS-en liggen niet in lijn met het modulair en circulair bouwen van het station.

Gepuzzeld

ProRail en K_Dekker betrekken zoveel mogelijk relevante partijen bij het ontwerp. Dit voortraject en het virtueel bouwen verhoogt de kwaliteit en de uiteindelijke haalbaarheid van het modulaire onderstation. Als het ontwerp eenmaal klaar is, worden de modules gebouwd, ingericht en getest voordat ze naar de bouwplaats gaan. Wanneer alle vinkjes op groen staan worden ze naar de bouwplaats gebracht en -’plug en play’- geïnstalleerd. Als de pilot slaagt kunnen straks eventueel meerdere modulair onderstations in Nederland worden geplaatst. Maar zover is het nog niet. Eerst moet er nog gezamenlijk innovatief gepuzzeld worden om te komen tot een definitief goedgekeurd ontwerp.

Dit is een gastbijdrage van Nathalie Vrancken. Zij is werkzaam voor De Externe Voorzitter en is betrokken bij allerlei vormen van samenwerking, ook binnen de sector Bouw & Infra.

Met de laatste goedkeuring van de gemeenteraad voor de hogere kosten en de ondertekening van de aannemingsovereenkomst, start de bouw in oktober. Naar verwachting is het Energieleverend Geluidsscherm langs de Schagerweg, Huiswaarderweg en Nollenweg nog vóór de zomer van 2023 af. Het is een groot succes voor de bewoners van de wijken De Horn Zuid en Huiswaard-2.

‘Naast dat het Energieleverend Geluidsscherm geluidsvermindering oplevert, is het een mooi voorbeeldproject waarmee gemeente Alkmaar bijdraagt aan minder CO₂-uitstoot. Als andere gemeenten en organisaties straks het Energieleverend Geluidsscherm namaken, levert dat landelijk nog meer opwekking van duurzame energie op. Dat past bij de vraag van het Rijk om snel en veel duurzame energie op te wekken.’ Wethouder Duurzaamheid – Robert te Beest

Planning

In augustus wordt de grond klaargemaakt voor de bouw. De ondernemers K_Dekker, Sunprojects, Krinkels BV en Sunconnect starten in oktober met de bouw van het scherm aan de Schagerweg. De bouw van de schermen aan de Huiswaarderweg en Nollenweg volgt snel. De laatste stappen zijn het plaatsen van de zonnepanelen en aansluiting op het net.

Voor minder geluidservaring komt er een scherm van 2,5 kilometer lang en 5 meter hoog. Een deel van het scherm langs de Huiswaarderweg en de Nollenweg wordt voorzien van een groenscherm met zonnepanelen op de top. De rond 4.300 zonnepanelen kunnen ongeveer 400 huishoudens van groene stroom voorzien.

Kosten, financiering en subsidies

Vanwege de prijsstijging van grondstoffen en transport kost Energieleverend Geluidsscherm uiteindelijk ongeveer 7,3 miljoen euro. De gemeente Alkmaar financiert om en nabij 3,85 miljoen en de Provincie Noord-Holland financiert € 295.828,-. Een deel wordt ook bekostigd met de EFRO-subsidie, dat is een bedrag van € 900.000,- . Mogelijk wordt dit bedrag nog verhoogd. Daarnaast betaalt de SDE-subsidie zich uit aan de hand van de hoeveelheid elektriciteit dat het scherm produceert. En dan zijn er  nog de inkomsten door de verkoop van de opgewekte stroom. Het Alkmaarse Energieleverend Geluidsscherm is voordeliger dan andere geluidsschermen: het kost ongeveer 60% van de markconforme marktprijs.

Participatie

Vanaf het eerste moment zijn stichting Animo en de bewoners van de wijken De Horn Zuid en Huiswaard-2 stap voor stap betrokken in het proces. De bewonersgroep ‘Belanghebbenden Bewonersgroep Geluidswal’ en stichting Animo hielpen met het ontwerpen van het scherm. Ook de bewonersinformatieavonden werden goed bezocht.

Alkmaar

Een geluidsscherm dat energie oplevert, doordat hij eigenlijk simpelweg gebouwd wordt met geïntegreerde zonnepanelen. Dat is het innovatieve Energieleverend Geluidsscherm dat K_Dekker heeft opgezet met drie andere partijen. Met de gemeente Alkmaar hebben we een bouwteamovereenkomst getekend om zo’n geluidsscherm te realiseren in Alkmaar. Het scherm dat in Alkmaar komt te staan is een pilotproject. Het prototype is een goed voorbeeld voor de verdere verkoop en ontwikkeling van Energieleverende Geluidschermen.

K_Dekker bouw & infra legt in Lelystad het fundament onder de energietransitie: een gigantische batterijopslaglocatie (GIGA Storage Buffalo) gaat daar duurzaam opgewekte energie tijdelijk opslaan om zo het electriciteitsnet te stabiliseren. Concreet zijn dat 160 betonpalen waaroverheen betonbalken worden gestort, twee trafo-eilanden en ruim vier kilometer aan mantelbuizen voor de ondergrondse infrastructuur van de batterijopslag Buffalo van Giga Storage. Klinkt dat basic? Het is juist echt specialistenwerk. Afgelopen woensdag is alle beton voor de fundering gestort.

Lelystad

Bij Lelystad worden opnieuw concrete stappen gezet om de energietransitie een zet te geven. Een gigantische batterijopslaglocatie (Giga Storage Buffalo) gaat daar duurzaam opgewekte energie tijdelijk opslaan om zo het elektriciteitsnet te stabiliseren door vraag en aanbod van groene energie meer in balans te brengen. K_Dekker werkt in bouwteam mee aan dit project.

Bij Lelystad worden opnieuw concrete stappen gezet om de energietransitie een zet te geven. Een gigantische batterijopslaglocatie (GIGA Storage Buffalo) gaat daar duurzaam opgewekte energie tijdelijk opslaan om zo het elektriciteitsnet te stabiliseren door vraag en aanbod van groene energie meer in balans te brengen.

Zo’n twee jaar geleden hebben we in hetzelfde bouwteam ook gewerkt aan het eerste batterijopslag project, de Giga Storage Rhino batterij. Na deze succesvolle realisatie en samenwerking, starten we nu ook met de tweede, nog grotere opslag. Dit project wordt zeer duurzaam uitgevoerd door veel hergebruikt materiaal toe te passen en de inzet van hybride en elektrisch materieel en aggregaten. Afgelopen vrijdag is de eerste paal feestelijk geslagen! Lees meer over dit project via de link in de reacties.

Lelystad

Bij Lelystad worden opnieuw concrete stappen gezet om de energietransitie een zet te geven. Een gigantische batterijopslaglocatie (Giga Storage Buffalo) gaat daar duurzaam opgewekte energie tijdelijk opslaan om zo het elektriciteitsnet te stabiliseren door vraag en aanbod van groene energie meer in balans te brengen. K_Dekker werkt in bouwteam mee aan dit project.

Kijk ze gaan bij het Strandeiland in IJburg! Als een speer hebben we het betonwerk voltooid en zijn we begonnen met de opbouw van de wanden van het nieuwe onderstation dat we daar realiseren voor Reddyn B.V. Leuk om te zien dat het team zo enthousiast is dat dit werk zo mooi verloopt, écht teamwork!

In Schalkwijk, te Haarlem, zijn we afgelopen week gestart met het heiwerk van de nieuwbouw van een 10 kV schakelgebouw en 2 trafocellen op Onderstation Schalkwijk te Haarlem. K_Dekker realiseert hier de bouwkundige en gebouw gebonden installatiewerkzaamheden voor opdrachtgever Reddyn.

Bouwen aan de toekomst. Dat is letterlijk wat K_Dekker heeft gedaan bij de realisatie van het 150 kV schakelstation in Middenmeer in opdracht van Reddyn en Qirion, het voormalige Liandon. “Zo’n civiel werk met beton en staal klinkt misschien niet zo futuristisch, maar we hebben mooi wel een knooppunt voor de digitale revolutie en de energietransitie neergezet”, zegt Ron Oudeman, directeur van K_Dekker.

In de Wieringermeer gebeurt het. “Het bruist hier letterlijk van de energie. As we speak wordt hier gebouwd aan een groot datacenter, en het beton van het schakelstation is net droog.” Herman Pruisken is manager van Qirion. Hij wijst op de windmolens in de verte en de bedrijvigheid aan de overkant van de weg. “Dit schakelstation is de verbinding tussen die twee activiteiten. De stroom wordt geleverd door het windmolenpark, wij zetten het om en leveren vervolgens onder meer door aan het Microsoft Datacenter.”

NIEUWE SCHAKEL

Het schakelstation in Middenmeer is daarmee een nieuwe schakel in het Nederlandse elektriciteitsnetwerk en een belangrijke stap in de energietransitie die overheid en bedrijfsleven de komende jaren willen bewerkstelligen. Die transitie heeft namelijk ook gevolgen voor het netwerk. Alle partijen die betrokken zijn bij de elektriciteitsvoorziening – Tennet, Reddyn, Qirion en regionale netwerkbeheerders zoals hier Liander – staan voor flinke veranderingen. “Het huidige elektriciteitsnetwerk heeft kolen- of gascentrales als klassiek startpunt, van waaruit de opgewekte elektriciteit wordt gedistribueerd via de diverse schakelstations in het land. Nieuwe aanbieders die stroom opwekken uit zon en wind willen ook inpluggen op dat netwerk”, legt Pruisken uit.

En als dat nou de enige verandering was. Tegelijkertijd worden de elektriciteitsbedrijven ook geconfronteerd met een toenemende vraag naar elektriciteit – niet alleen vanuit de datacenters maar ook vanuit de maatschappij. “Aan de vraagkant had je altijd al te maken met pieken en dalen, die discontinuïteit neemt nu ook toe aan de aanbodzijde. Anders gezegd: het waait nou eenmaal niet altijd en het is ook niet altijd zonnig”, zegt Pruisken. Ook daarin zit dus een technische uitdaging die nog opgelost moet worden: hoe sla je de opgewekte energie het slimst op? En vooral: hoe doe je dat zonder al te veel energieverlies?

MEER DAN BETON

Oudeman vindt de energietransitie en alles wat daarbij komt kijken ronduit fascinerend. “Natuurlijk zijn wij hier alleen civieltechnisch bij betrokken – wij doen de gebouwen, betonconstructie en infrastructuur inclusief de engineering. In de praktijk voelt het als veel meer. Alleen al omdat wij ons bij K_Dekker bedrijfsmatig ook intensief bezighouden met duurzaamheid en nieuwe energie. Zo hebben we recent 385 zonnepanelen op onze werf in Krabbendam geplaatst, met een totaal van 109.725 Watt piek. De uitdagingen waarvoor Qirion staat, zijn in dat opzicht geen ver-van-ons-bedshow. Daarbij: we werken al 35 jaar samen met ze – meedenken over brede marktontwikkelingen die gevolgen hebben voor onze beide bedrijven wordt dan je tweede natuur.”

Middenmeer

Voor elektriciteitsbedrijf Joulz realiseerde K_Dekker in Middenmeer de nieuwbouw van het onderstation van het nieuwe 150/20kV station. Het onderstation bestaat uit een schakeltuin, een CDG-gebouw, zes trafocellen plus schakelhallen en de civiele afwerking van het terrein.

Middenmeer

Voor elektriciteitsbedrijf Joulz realiseerde K_Dekker in Middenmeer de nieuwbouw van het onderstation van het nieuwe 150/20kV station. Het onderstation bestaat uit een schakeltuin, een CDG-gebouw, zes trafocellen plus schakelhallen en de civiele afwerking van het terrein.

Middenmeer

In opdracht van Joulz heeft K_Dekker de fundatie en de gebouwen gerealiseerd voor een complete energievoorziening met hoogspanningsleidingen, transformatoren, schakeltuinen en kelders in de Wieringermeer. Joulz legde alle bekabeling, K_Dekker de ‘schil’. Samen vormden ze een design & constructteam.